Door: Joris Leijten
De verhaaltjes van Meisje Bloem leiden in haar spel tot een moeilijk vraag. Het zijn kindervragen die haar even tot nadenken zetten en zij op haar eigen manier beantwoordt.
In het verhaal over “Het Harnas” beschermt ze zichzelf tegen de boze buitenwereld maar ze komt er achter dat dat minder praktisch is en leidt tot de vraag: ‘Wat is dat dan, bescherming? Meisje Bloem denkt na over bescherming.
Meisje Bloem zegt: ‘Bescherming is een muur. Die muur houdt tegen wat ik niet leuk vind. Achter die muur ben ik veilig.’ Meisje Bloem zegt: ‘Achter die muur kan mij niks gebeuren.’ (41. Het harnas) Bescherming is in eerste instantie een abstract begrip. Meisje Bloem maakt het concreet en kleiner door het voor te stellen dat ze achter een muur bescherming vindt. Dat is herkenbaar de muren van haar huis beschermen haar tegen storm, regen en kou buiten. Heel praktisch.
Kinderen maken grote onderwerpen als klimaat, migratie klein en behapbaar. Anders zullen die moeilijke onderwerpen hen niet aanspreken en zullen zij die moeilijke onderwerpen niet herkennen. Bijvoorbeeld de problemen bij het klimaat zijn ver van hun bed. In het artikel “De pinguïns op het ijs? Die gaan dood” in de Volkskrant kinderen in Helmond een educatief programma over klimaat, onder die titel ‘duurzame zondag’, over de pinguïns die dood gaan omdat het ijs smelt. De kinderen schrikken waarschijnlijk van die insteek over de pinguïns op het ijs die dood gaan. Kinderen houden van pinguïns en de dood is voor hen een groot zwart gat. Zo’n insteek kan verlammen, kan juist een aversie kweken tegen het project. De klimaatproblematiek is groots en belangrijk maar een project over falende milieu moet niet problematisch en paniekerig zijn . Eric de Meester ontwikkelaar van leermiddelen aan de Radboud Universiteit Nijmegen zegt daarover: “dat (educatieve project) gebeurt met de beste bedoelingen maar het risico bestaat dat kinderen het niet begrijpen, er niets mee kunnen en dat het alarmisme beklijft,’ Hij zegt: ‘Begrijp mij niet verkeerd alarmisme is terecht gezien de situatie maar het is de vraag of het zin heeft om kinderen bang te maken’. Ik kan zijn redenering volgen. Als je ‘gealarmeerd’ wordt, heb je de natuurlijke neiging om te vluchten en loop je van het probleem weg. Door het probleem kleiner en behapbaar te maken kunnen ze de problematiek misschien beter aan, en kun je grotere problemen wel aan.
Hoe doe je dat; hoe kom je bij een insteek die niet bang maakt? Door als maker van zo’n project eerst te luisteren naar wat de kinderen al denken. In hun antwoord zit meestal een aanknopingspunt.. Het is heel wijs om eerst onbevangen en vanuit het kind naar een vraagstuk te kijken voordat de grote mensen kijken naar alle “beren op de weg” en wat er allemaal niet kan in bijvoorbeeld het redden van het klimaat.
Voor een nieuw kinderboek in de serie leesboekjes” Vrolijk leren”: “De doos met vrede, over de ‘leukere’ wereld van Hidde” willen we het hebben over vrede en oorlog. Dit zijn ook grote moeilijke begrippen voor kinderen. We willen daarom ook afstemmen op het denken van kinderen. De hoofdpersoon Hidde, een jonge jongen, is in het boek aan het woord. Hij duidt het begrip vrede als: leuk praten met elkaar; niet leuk praten is oorlog. Hij past zijn idee toe als in de klas een meisje komt uit een ander land. Zijn klasgenoten vinden haar raar. Hidde organiseert het leuk praten met haar en uiteindelijk het leuk praten met elkaar. “Leuk praten”, omdat leuk praten met elkaar, vrede maakt. ”Leuk praten” maakt een leukere wereld.
Vrede maken, kun je leren door te leren hoe je leuk met elkaar praat. De kinderen in de klas komen tot een gesprek; een leuk gesprek. “Leuk praten met elkaar” is het gereedschap tot vrede. Nogmaals: je kunt leren, hoe je leuk kunt praten met elkaar. Hidde vertelt in het boek, hoe. Hij maakt zich in dit boek die vaardigheid eigen. Wat beleeft een kind aan het begrip “vrede”? Het begrip “vrede” is moeilijk, ook voor mij. Het eerste waar ik aan denk is de toestand van normale politieke, staatkundige verhoudingen tussen landen, het ontbreken van oorlog dus. Als tweede, de kalmte in mezelf maar ook in mijn relatie met anderen: in vrede leven is dan leven in eensgezindheid, samenwerken, vrede in huis. Maar ook de betekenis van: vrede hebben met iets. Dat wil zeggen iets kunnen accepteren, genoegen nemen met iets, ondanks het feit dat ik je het misschien liever anders had gezien. Dus het begrip “ vrede” is voor mij niet eenduidig.
“Vrede” is een veelzijdig begrip; hoe leg je een kind eenvoudig uit, wat vrede is?
‘Vrede is leuk’ zou je kunnen zeggen, maar dan moet je uitleggen waarom vrede leuk is.
Het antwoord zou kunnen zijn: ‘Omdat je dan kunt doen, wat je wilt’. Voor het ene kind is dat een ijsje kopen, voor het andere is dat naar het zwembad gaan of laat naar bed mogen. En dan kom je tot de conclusie dat wat leuk is, voor ieder, wat ánders betekent. Als vrede en leuk synoniem zijn, dan betekent “vrede” voor iedereen, ook wat anders. In dit nieuwe leesboek duiden wij vrede als: leuk praten met elkaar. (Leuk praten met elkaar ontbreekt als mensen tot een oorlog besluiten.) Leuk praten met elkaar is: iets vertellen aan elkaar. Vertellen wat je vindt. Daarover praten. Pas als mensen praten met elkaar, heb je kans dat je vrienden wordt. De wereld wordt leuker als we elkaars vrienden zijn. Vriendschap is de basis van vrede. Vandaar de titel Een doos met vrede. Je kunt die doos open maken, je kunt de inhoud gebruiken als een gereedschap voor het maken van vrede ² In het boek behandelen we latent “moeilijke problemen” zoals het vooroordelen hebben, het isoleren van de ander, de druk van de heersende groep, jezelf durven zijn, maar ik denk, dat onze lezers niet hoeven schrikken.
We slaan geen alarm. We geven oplossingen binnen het bereik van de jonge lezer: we spreken de krachten in hem aan die hij al in zich draagt en hij zich alleen nog bewust moet maken.
- Door Miluska van Rompu ‘De pinguïns op het ijs? Die gaan dood’ De Volkskrant, zaterdag 25 januari 2025.
- Lesbrief bij het leesboekje (2025) “De doos met vrede, over de ‘leukere wereld van Hidde.” Een woordje vooraf. Uitgave Joleijt, educatieve producten, Nijmegen.