Door Joris Leijten.
Al negentien jaar wordt in Naarden ieder jaar in maart de geboortedag van de Tsjech, Jan Amos Comenius (1592-1670) gevierd. Hij ligt in Naarden begraven. Meisje Bloem herkent in het gipsen beeldje dat ze op zolder vindt van het beeld van Comenius, dat staat achter de grote kerk in haar stad. Meisje Bloem zegt: ‘Meneer Comenius zei lang geleden dat je in een boek niet alleen letters moet zetten, maar ook plaatjes. Dat is leuker voor kinderen.[..] Meisje Bloem denkt aan de boeken die ze heeft. ’Stel je voor dat er geen plaatjes in staan, alleen maar letters! Wat zou dat saai zijn’, zegt ze. Meisje Bloem zegt tegen meneer Comenius: ‘Ik vind dat u wel een standbeeld verdiend hebt’ (47. Het standbeeld). Jan Amos Comenius was een auteur. Wat Meisje Bloem niet weet is dat Jan Amos Comenius veel meer deed en een alleskunner was (een homo-universalis). Priester, theoloog, filosoof, pedagoog, maar ook vredesstichter. Vorige week zaterdag was ik in de Grote Kerk van Naarden om Comeniusdag 2022 te vieren. Het thema was ‘Oorlog en vrede’. Jaarlijks wordt daar een prijs uitgereikt aan een persoon die zich in de lijn met het denken en handelen van Comenius inzet voor vorming, onderwijs, wetenschap en cultuur en zo bijdraagt aan de ontwikkeling van een internationale samenleving.
Alle sprekers refereerden aan de vredesboodschap die Comenius destijds uitdroeg. Burgermeester van Rotterdam Ahmed Aboutaleb zei: [..] “Vijf en zeventig jaar geleden zeiden we in Europa: nooit meer oorlog. Het ministerie van Oorlog werd het ministerie van Defensie. Militaire operaties werden vredesmissies. De Verenigde Naties, de Europese Unie: in essentie organisaties die werken aan vrede en stabiliteit. Nooit, nooit meer oorlog, toch?! Maar het bewáken van de vrede… Daar hebben we misschien te weinig oog voor gehad. We zijn in Europa gaan denken dat vrede vanzelfsprekend was. We konden het ons zelfs permitteren de uitgaven voor defensie omlaag te redeneren. Denken in termen van macht en expansie vonden we niet meer van deze tijd. De Russische invasie in Oekraïne heeft ons wakker geschud.” Aboutaleb citeert Comenius: “We zijn allemaal burgers van één wereld, we hebben allemaal hetzelfde bloed. Mensen haten omdat ze in een ander land zijn geboren, omdat ze een andere taal spreken, of omdat ze een andere mening hebben, is een grote dwaasheid. Laten we maar één doel in het oog houden: Het welzijn van de mensheid”¹.
Meisje Bloem had daar kunnen staan, bedacht ik, terwijl ik luisterde. Ik herinnerde mij de les die ze geeft omdat zij op zolder een schoolbord vindt. Ik ben de juffrouw’, zegt ze, ‘jullie moeten allemaal; naar mij luisteren.’ Meisje Bloem pakt een krijtje. Op het bord tekent ze een huis met een schoorsteen. Meisje Bloem zegt : ‘Hier woon ik. Dit is mijn huis.’ En dan komt ze tot de essentie van haar betoog: ‘Als je geen huis hebt, moet je een huis bouwen. Want als je geen huis hebt, heb je geen kamer om te slapen en geen keuken om te koken.’ Ze zegt: ‘En je hebt ook geen zolder om te spelen.’ (50. Het schoolbord) De mensen in Charkow, in Marioepol, in Kiev hebben geen huis meer. De huizen zijn kapot gebombardeerd. Er is geen eten. Geen water. En geen licht. Omdat mensen niet zonder huis kunnen, doodgaan als ze niet eten, en er ziekten ontstaan als ze zich niet kunnen wassen, omdat er zonder licht geen uitzicht is maar bovenal omdat ze niet mogen denken, wat ze willen denken, trokken heel velen al weg net zoals Comenius vierhonderd jaar geleden. Ze vluchtten naar een land waar ze vrij kunnen ademen en een dak boven hun hoofd kunnen krijgen. Een mens wil kunnen denken wat hij denkt dat goed is en een mens heeft een huis nodig.
Burgemeester Aboutaleb zei tenslotte: “Het gedachtegoed van Comenius is nog altijd actueel. Als reiziger en vluchteling kende hij het belang van tolerantie en solidariteit op het Europese continent. Hij riep op tot dialoog, vrijheid van godsdienst en meningsuiting. Hij bepleitte fundamentele mensenrechten. Zo leverde hij een bijdrage aan een vrij, sterk en veilig Europa. Comenius heeft een dringende opdracht voor ons: zijn Europa op onze schouders nemen.” Een luid applaus van alle mensen daar die zaterdag voor de burgermeester van Rotterdam, een luid applaus ook van mij.
- “Comenius Lezing” van Ahmed Aboutaleb in de Grote kerk van Naarden op zaterdag 12 maart 2022 Comeniuslezing 12 maart 2022.pdf (comeniusmuseum.nl)