Door: Joris Leijten
Meisje Bloem vindt op zolder een beeldje van de schrijver Jan Amos Comenius. Comenius zei lang geleden dat je in een boek niet alleen letters moet zetten, maar ook plaatjes, omdat je dan gemakkelijker kunt lezen. Meisje Bloem wat is dat dan, lezen? Meisje Bloem denkt na over lezen. Meisje Bloem zegt: ’Lezen is dat je op papier letters ziet. Als je de letters hardop zegt dan hoor je een woord. Een heleboel woorden maken een verhaal.’ Meisje Bloem zegt: ’Je kan letters lezen, maar je kan ook plaatjes lezen. Plaatjes lezen is veel gemakkelijker omdat je meteen ziet wat er staat.’ (47. Het Standbeeld) In een ander verhaaltje waarin ze oude boeken vindt: Ze denkt aan een oude bibliotheek waar ze is geweest daar rook het naar stof [..] Meisje Bloem vindt boeken leuk. Maar deze boeken vindt zij niet leuk. ‘Er staan geen plaatjes in’, zegt ze. ‘Helemaaaaaaaal geen plaatjes!’ Meisje Bloem zegt: ‘Dit zijn saaie boeken. Dit zijn boeken voor grote mensen.’ (22. De oud boeken) Precies, omdat boeken zonder plaatjes saai zijn en letters lezen moeilijk is, kiezen jongeren van nu eerder voor het bekijken van korte filmbeelden op het scherm van hun mobiele telefoon dan dat ze een uitgebreid boek lezen. Meisje Bloem ook vindt dat plaatjes makkelijker lezen.
Wij mensen lezen bijna niet meer en dat is rampzalig. Verkoop technisch gezien vanuit uitgeverij Joleijt is dat rampzalig, maar ook om een andere reden. Om het samenleven. In de krant van vrijdag 15 april 2022 stond een artikel van Yra van Dijk (1) over een nieuw boek met de titel “De lezende mens”(2). Zij vat het betoog samen: “Lezen is de kern van onze samenleving. De cultuur is er op gebouwd (democratie, recht, onderwijs en wetenschap), ons kritisch denken is ervan afhankelijk en we worden er betere mensen van.” Zij concludeert: “Lezen leert ons niet alleen mens te zijn, maar ook een sociaal mens.” Die uitspraak valt me op, omdat het (voor)leesboek Meisje Bloem daarom is geschreven. Het prenten boek Meisje Bloem leert ons mens te zijn; sociaal mens. Maar alleen als het lezen zich niet beperkt tot het ontvangen van informatie
Je kunt lezen zien als het opnemen van informatie: Meisje Bloem vindt spullen en die spullen vertellen een verhaal. Meisje Bloem vindt zaadjes bijvoorbeeld.
Wie dat verhaal heeft gelezen weet dat zaadjes bloemen maken. Maar dan heb je geen oog voor de sociale betekenis dat zaadjes iets zeggen over het menselijk ontstaan. Daarom mijmert het verhaal verder: Maar Bloem wat is dat dan, ontstaan? Meisje Bloem denkt na over ontstaan. Meisje Bloem zegt: ‘Ontstaan is dat iets begint. Iets dat er nog niet is geweest.’ Meisje Bloem zegt: ‘Een mens kan beginnen, en een dier, en een plant. Maar ook een plannetje. En ook vriend worden van iemand.’ (27 De zaadjes) Als je alleen let op de informatie dan heb je geen oog voor het gegeven dat het boek gaat over een meisje dat haar weg probeert te vinden in het leven en dat doet door een heel eigen kijk op de wereld, waarover zij samen hardop mijmeren. Mijmeren is denken over wat je meemaakt, mijmeren is wat je meemaakt betrekken op jezelf.
In de huidige politiek is het probleem actueel dat kinderen niet goed lezen meer en dat ze daardoor geen parate kennis hebben. De oplossing lijkt gevonden in het pompen van meer informatie in die hoofdjes ten koste van het mijmeren. Rekenen, taal en lezen zouden volgens die lijn hoofdmoot moeten worden ten koste van bijvoorbeeld het vak wereldoriëntatie, waarin wel gemijmerd wordt. Prima, goed leren lezen! Maar hoe kun je wat je leest begrijpen als je niet weet hoe de samenleving functioneert? Zonder het vak wereldoriëntatie wordt lezen een zuiver technische aangelegenheid met kennis over komma’s en punten. De empathie, de eigenschap om je te verdiepen in het leven van anderen ontbreekt.
Meisje Bloem op zolder krijgt informatie over de voorwerpen die zij vindt.
Je kunt over wat zij meemaakt dankzij het vak wereldoriëntatie, dat zich oriënteert op de wereld en jezelf, zelf nadenken met de vraag ‘wat vind ik?’ of ‘wat zou ik doen?’ Daarmee brengen we ons zelfinzicht in wat we denken, wat we voelen en willen, tot ontwikkeling, en vergroten we het reservoir waaruit we kunnen putten om ons handelen te bepalen en leren we sociaal mens te zijn.. Persoonsvorming zou in het onderwijs een hoofdvak moeten zijn.
Na het lezen van Meisje Bloem of andere gebeurt er iets met mij – Ik kijk anders een beetje met de ogen van Meisje Bloem Zó lezen leert zij mij een persoonlijke- én een sociale dimensie. Lezen verruimt mijn wereld.
- Yra van Dijk De ontlezing is ieders probleem artikel in de NRC, vrijdag 15 april 2022.
- Ruud Hisgen en Adriaan van der Weel De lezende mens. De betekenis van het boek voor ons bestaan. Atlas Contact.