Door Clémence Leijten.
Op zolder op de deksel van een doos kruipt een diertje. Het is een diertje met een rode jas met zwarte stippen. Een lieveheersbeestje. Meisje Bloem zegt: ‘Het lieveheers-beestje moet naar buiten.’ Meisje Bloem bedenkt een plan: ik maak het dakraam open. Meisje Bloem zegt dan tegen het lieveheersbeestje: ‘Stap maar op mijn arm.’ Dat doet het lieveheersbeestje en dan loopt Meisje Bloem met hem naar het open dakraam. ‘Springen’, zegt ze, ‘maar pas op je knietjes.’ (42. Het dakraam) Meisje Bloem is onbaatzuchtig zorgzaam. Niemand zegt haar: ‘Dat heb je goed gedaan.’ Niemand ziet haar zorg, terwijl ze het lieveheersbeestje wél behoedt voor een wisse dood. Want op die zolder is voor hem niks om te eten. Er is geen frisse buitenlucht. Zorg onttrekt zich vaak aan de aandacht. Ik moest daar aan denken toen ik de krantenkop in de Volkskrant zag: De zorg is het werk dat al het andere werk mogelijk maakt. Dit is een door-denkertje.
Lynn Berger, auteur van dit artikel, schrijft: “Iedereen heeft zorg nodig. Zonder zorg worden kinderen niet groot, zieken niet beter en ouderen niet prettig oud. Verzorgd worden is goed voor ons, maar iemand verzorgen is dat ook: zorg is de basis voor liefde, hechting, en betekenis. En zonder zorg geen samenleving; de economie, cultuur en politiek zouden direct instorten als er niet voortdurend door en voor mensen werd gezorgd. Er is kortom, weinig zo fundamenteel als zorg.”(1) Zorg, zegt ze, is het verkoelend washandje op het koortsig hoofd van een kind, het opensnijden van een patiënt op de operatiekamer, grootouders achter de kinderwagen, medewerkers op de crèche, vrijwilligers in het buurthuis; Meisje Bloem die een lieve heersbeestje naar buiten begeleidt, zeg ik. Zorg is dan ook overal. Zelfs op de zolder van Meisje Bloem. Wij als lezers in het boek worden deelgenoot gemaakt van haar actie, maar mensen in haar huis, in de straat zien haar zorg niet. En wat je niet ziet, kun je niet goed waarderen. Hoe vaak is zorg onzichtbaar! Lynn Berger komt met een voorbeeld dat ik als moeder direct herken: dat ouders geneigd zijn jonge kinderen te prijzen om hun zelfstandigheid: “ ‘Wat een lekkere koekjes heb jij gebakken’, zegt een moeder tegen haar kind, hoewel zij het was die de ingrediënten had klaargezet, de oven voorverwarmde en, lang nadat haar kind zijn aandacht alweer op iets anders gevestigd had, nog vormpjes uit het deeg stond te snijden.”(2) Ze zegt: “Dat doen ouders expres: weinig zo stimulerend als het gevoel dat dat je iets zélf gedaan hebt.” “Maar”, zegt ze mijn inziens terecht, “zo raakt het web van zorgzaamheid en afhankelijkheid dat die zelfstandigheid mogelijk maakt, buiten zicht.”
Ze heeft gelijk: zorg is geneigd zichzelf onzichtbaar te maken. Zorg heeft namelijk als doel de zelfstandigheid van de zorgontvanger te bevorderen. En hoe beter dat lukt, hoe meer de verzorgende kan denken dat hij helemaal geen zorg nodig heeft en wordt de zorg die hij kreeg niet gewaardeerd.
Zorg moet zichzelf onzichtbaar maken, dat is ook mijn definitie van goeie zorg. Je bent blij als je kind jouw sturende hand niet heeft ervaren. Een kind dat die koekjes gebakken heeft zal zijn koekjes stralend trakteren en voelen dat hij die zélf gebakken heeft zonder te denken aan alles wat zijn moeder heeft bijgedragen. Zo is het goed.
Meisje Bloem staat voor het raam lang te wachten tot hij springt. ‘Durf je niet?’ vraagt ze. Meisje Bloem geeft het lieveheersbeestje een zetje. Het lieveheersbeestje springt niet, maar hij maakt van zijn rode jas twee vleugels. Nu kan hij vliegen. Hij vliegt naar buiten. Het lieve heersbeestje denkt wellicht dat hij zelf ontsnapt is uit zijn benarde positie. Hij immers heeft zijn vleugels uitgevouwen waardoor hij kan vliegen. ‘Lief lieveheersbeestje, bedenk, dat Meisje Bloem er voor gezorgd heeft dat jij weer buiten kan zijn in de frisse lucht met alle bloemen en planten en insecten. Dat is een applaus waard want: zonder háár zorg geen vrijheid voor jou; “zonder zorg geen samenleving”.’
- Lynn Berger De zorg is het werk dat al het andere werk mogelijk maakt. De Volkskrant, zaterdag 2 juli 2022. Op 12 juli verschijnt haar boek Zorg- een betere kijk op de mens. uitgave De Correspondent.
- Voorbeeld van Amerikaanse socioloog Lynn May Rivas uit Invisible Care en the Illussion of Independence.