Door Clémence Leijten.
Op de zolder van Meisje Bloem staan allemaal dozen. Steeds zit er iets in, maar in deze doos die ze vindt, zit niets. Het is een lege doos. Waarom is de doos leeg? ‘In de doos zat misschien een schat‘, zegt ze, ’die schat is gestolen door een piraat.’ Meisje Bloem zegt: ‘Ik denk dat er goudstukken in de doos lagen.’ (32. De lege doos) Ze zegt het niet, maar in de woorden die zij kiest, voel ik verontwaardiging. Immers de schat is “gestolen”; de schat is niet opgebruikt. De persoon die de kist leeghaalde is een “piraat”. Een piraat is iemand, die de eerlijkheid niet hoog heeft. Wat zou er gebeuren als ik tegen Meisje Bloem zeg, dat zij, wij allemaal, op onze beurt piraten zijn?
Wij betalen geen ‘echte prijs’ voor de spullen die wij consumeren! Daarmee halen we de schatkist leeg bij degenen die de grondstoffen voor die producten leveren. Wat is dat dan, leeg? Meisje Bloem denkt na over leeg. Meisje Bloem zegt: ‘Leeg is als je ziet dat er niks is.’ Meisje Bloem zegt: ‘Als iets leeg is, dan moet je zelf iets bedenken.’ Juist, Meisje Bloem: “Als iets leeg is, dan moet je zelf iets bedenken.” Michel Scholte, 18 jaar, bedacht iets, voor wat leeg was. Hij reisde door Ghana en ontdekt hoe hij als witte jongen in een bevoorrechte positie verkeerde. Naar hem werd geluisterd uitsluitend om zijn huidskleur in tegenstelling tot de zwarte Ghanese cacaoboeren op zijn pad. Hij zegt: “Die waren aan het overleven, ze kregen nauwelijks betaald voor hun cacao. Ze leverden het in bij verzamelstationnetjes, waarna multinationals het verscheepten naar Europa, er dure repen chocola van maakten die bij ons in de winkel kwamen te liggen. Ik vond het niet menswaardig.” Onze schatkist vulde zich; de schatkist van die cacaoboeren was zo goed als leeg. Toen moest Michel Scholte á la de uitleg van Meisje Bloem, zelf iets bedenken van zichzelf.¹
In 2011 richt Scholte samen met zijn vriend econoom Adrian de Groot Ruiz de onderneming True Price – de echte prijs- op. Ze willen de ‘echte’ prijzen voor producten berekenen. In de “echte prijs” zitten de kosten voor een waardig loon, maar ook de milieu kosten. Eén van hun eerste klanten is chocolademerk Tony Chocolonely.
Ik hijs, lezer, Michel Scholte op het podium voor een klein college: “Prijzen kun je zien als de stille dirigenten in ons leven. Het is een misvatting te denken dat ze alleen maar uitkomst zijn van een ‘onzichtbare hand’ die vraag en aanbod bij elkaar brengt. Er spelen allerlei factoren: fiscale en monetaire prikkels, culturele invloeden. Kijk bijvoorbeeld maar naar hoeveel Nederlanders bereid zijn te betalen voor de bol deeg die we oliebol noemen.
Maar de prijs van een product kun je ook op zo’n manier bepalen dat het goede in de wereld tot stand komt: je kunt er sociaal onrecht mee bestrijden of de klimaatstrijd aangaan. Daarom zijn we een universeel geldende standaard voor ‘echte prijzen’ gaan ontwikkelen waarin de maatschappelijke kosten en de milieukosten worden meegewogen. Neem slavernij. Onbetaalde arbeid is in ons economisch systeem erg lucratief. Daarom zijn er wereldwijd nog 45 miljoen tot slaaf gemaakten. Producenten zijn daardoor in staat zeer goedkope producten te maken. Dat zou onmogelijk zijn wanneer de maatschappelijke kosten van uitbuiting in de prijs zouden zijn doorberekend. Ook zoiets als de ontbossing zou je kunnen tegengaan: door de milieukosten in de prijs te verwerken. Nu is dat niet zo, en kan die aanslag op de natuur vrijwel ongestoord plaatsvinden. Door bij niet- duurzame producten de maatschappelijke kosten in rekening te brengen, worden duurzame producten relatief goedkoper. ‘Echte prijzen’ berekenen heeft dus grote praktische gevolgen- je rekent af voor milieukosten en zet een hekwerk om waardige lonen.”
Applaus, een warm applaus. Ik zou willen dat Meisje Bloem in de zaal zat. Dat zij zou horen dat multinationals, de fabrieken die de grondstoffen verwerken maar de grondstofleveranciers niet goed betalen en het milieu uitputten, piraten zijn. Dat Meisje Bloem; wij allemaal, piraten zijn als we geen ‘echte prijs’ betalen voor de spullen die wij consumeren.
- Fokke Obbema De ‘echte prijs’ gaat uitbuiting tegen. De Volkskrant, vrijdag 21 februari 2025.
Interview met Michel Scholte oprichter True Price en Impact Institute.